We zijn in elk geval gewaarschuwd: op 15 maart 44 v.C. werd Julius Caesar vermoord, en op 18 maart 1848 begon de Duitse revolutie in Berlijn. Vandaag kennen we het eerste drama uit de tragedie van Shakespeare en weten nog weinig Duitsers, op enkele historici en een aantal stokoude veteranen van mei 1968 na, nog iets over de koortsachtige jaren voor de eerste grote revolutie in het toen nog grotendeels feodale en versnipperde Duitse rijk. Dat is jammer, want de herinnering aan die periode heeft meer dan een eeuw lang gediend als referentiepunt voor het verzet tegen de reactionaire, later nationaalsocialistische regimes die het land in naam van allerlei conservatieve tot extreemrechtse ideologieën hebben geteisterd. Het was geen toeval dat het allereerste Duitse parlement niet in de historische Rijkshoofdstad plaatsvond, maar uitgerekend in Weimar, de stad van Goethe en Schiller. En ook die van de krankzinnig geworden Nietzsche en, dicht in die buurt, de locatie van het beruchte concentratiekamp van Buchenwald. Daar krijg je, tussen de salons van de iconische dichters en de eerste vestiging van het radicaal democratische en modernistische Bauhaus, in een paar dagen een spoedcursus over het succes en het falen van de democratie in het Europa van de negentiende en twintigste eeuw.
Maar de geschiedenis staat nooit stil, ook niet op het historische kerkhof waar aan de ene kant het monument van Gropius staat ter nagedachtenis van de door de rechtse bendes vermoorde Bauhaus studenten en, een straat verder, het sterfhuis van Nietzsche en de herinnering aan zijn protonazistische zus Elisabeth Förster-Nietzsche die er ongeveer in haar eentje in was geslaagd, van haar doodzieke broer onterecht een soort oer-Germaans boegbeeld en voorloper van de nazi’s te maken. Het succes van de nieuwe extreemrechtse Alternative für Deutschland is een gedeeltelijke herhaling van dat van de NSDAP, omdat ook de neonazi’s in de vroegere Duitse Demokratische Republik (DDR) gretig gebruik konden maken van de verwaarlozing van die regio door het nieuwe West-Duitse bewind. Overal in de stad hoorden we van oudere inwoners, hoezeer ze zich door het rijke westen verwaarloosd en vernederd voelden en hoe ze een soort van tweederangsburgers waren geworden in hun eigen land. Het valt moeilijk om van buitenaf na te gaan in hoever dit klopt, maar het verklaart wel het stemgedrag van een groot percentage van deze ‘Ossies’. Anders gezegd: de fout die de zegevierende geallieerden niet hebben gemaakt na de ondergang van het Derde Rijk, hebben de West-Duitsers wel degelijk na de val van de Muur in 1989 met hun al te snelle sociale afbraak in het Oosten van Duitsland ‘gecorrigeerd’.
Dat brengt ons tot de zorgwekkende ontwikkelingen in heel Europa, een toenemende politieke verschuiving waar een publicatie als Streven niet naast kan kijken: we kunnen niet ontkennen dat heel wat burgers zich in het relatief welvarende en rijkere Westen onwennig voelen en dat ook politiek blijven uitdrukken en dat het niet zal volstaan, te blijven herhalen dat het geen zin heeft de sociale welvaartstaat in principe te blijven verdedigen, terwijl we rond ons voelen hoe de verworvenheden van de welvaartstaat beetje bij beetje in vraag worden gesteld en, wat nog veel meer verontrust, onze democratisch verkozen politieke leiders bijna elke dag praten over herbewapening en militarisering en, in sommige gevallen, over de realistische voorbereiding op een nieuw internationaal conflict, iets waar we nog in 2000 (u weel wel, het jaar van de ‘Millennium Doelstellingen’) helemaal niet mee bezig waren. Je hoort vanuit de nationale regeringen of zelfs Europa nog weinig over de reële gevaren die het milieu en de klimaatveranderingen bedreigen of over de bijna overal voelbare maar blijkbaar (voor ons) niet zo dringende maar stijgende (zeg maar terugkerende) sociale ongelijkheid.
Nee, je mag de huidige ontwikkelingen niet onkritisch vergelijken met die van de jaren dertig, al was het maar omdat we nog steeds een beroep kunnen doen op de vele internationale overlegorganisaties en verdragen die we na de Tweede Wereldoorlog hebben opgericht om catastrofen als de twee wereldoorlogen te vermijden, maar ten eerste is de aanvaarding van deze internationale hoven niet langer unaniem, maar bestaan er sterke machten die ze liefst zouden afschaffen, en ontdekken we eerst nu hoezeer die ‘buitenlandse hulp’ een grendel kan zijn om de greep van dominerende landen als bijvoorbeeld de VS te versterken. Het zou niet de eerste keer in de geschiedenis zijn dat deze ontwikkelingshulp geen instrument van internationale solidariteit is, maar een wapen om je van de loyaliteit van je traditionele bondgenoten te verzekeren. Het wordt zo stilaan een dilemma: ofwel staan we op onze soevereiniteit en beslissen we zelf hoe we onze solidariteit met buitenlandse bondgenoten organiseren. Of we worden inderdaad tot een door buitenlandse reuzen als de VS en Rusland gecontroleerde en gemanipuleerde cliëntstaat gedegradeerd.
Van buitenaf geregelde en zelfs geïnstrumentaliseerde politieke moorden, bijvoorbeeld met drones, zijn al zo ingeburgerd dat ze vaak niet eens het nieuws halen, en over meer discrete maar op zijn minst even moreel bedenkelijke commerciële ‘deals’ horen we zo weinig mogelijk.
Wat we als redactieleden van dit tijdschrift wél met een zekere graad van succes kunnen doen is onszelf zo goed mogelijk informeren en die informatie zo efficiënt mogelijk verspreiden, in maart en lang daarna.
